Ελληνικά Βότανα | Greek Herbs | iNBEVERAGES | Βιολειτουργικός καφές iNCAFE & τσάι iNTEA

ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΣΑΙ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ

Το Ελληνικό τσάι του βουνού είναι το δημοφιλέστερο και το πλέον διαδεδομένο Ελληνικό βότανο. Υπάρχουν περίπου 10 είδη με καλύτερο ποιοτικά το είδος Ολύμπου. Το Ελληνικό τσάι του βουνού έχει αντιμικροβιακές, αντιφλεγμονώδεις, αντιοξειδωτικές ιδιότητες και ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Επίσης, είναι πλούσιο σε σίδηρο.

Ονομασία - Είδη

Το τσάι του βουνού είναι το δημοφιλέστερο και το πλέον διαδεδομένο Ελληνικό βότανο. Το συναντάμε αυτοφυές στα περισσότερα ορεινά και ημιορεινά μέρη της Ελλάδας. Το επιστημονικό του όνομα είναι Sideritis spp. Σύμφωνα με μια εκδοχή, η ονομασία αυτή προέρχεται από τη λέξη σίδηρος εξαιτίας της ικανότητάς του να θεραπεύει τις πληγές που προκαλούνται από σιδερένια αντικείμενα. Σύμφωνα με άλλη ονομάστηκε έτσι επειδή αποτελεί φυσική πηγή σιδήρου, αφού στα ροφήματα που παρασκευάζονται από αυτό περιέχεται μεγάλη ποσότητα σιδήρου.

Τα κυριότερα είδη στην Ελλάδα είναι:

1. Τσάι Βλάχικο (Sideritis αthoα). Φύεται στον Άθω, στην Πίνδο και στα ορεινά του νησιού Σαμοθράκη.
2. Τσάι του Μαλεβού ή τσάι Ταΰγετου (Sideritis clαndestinα). Αυτοφύεται πάνω στους βράχους, στις υποαλπικές και αλπικές περιοχές του Μαλεβού, του Ταΰγετου και της Κυλλήνης.
3. Τσάι του Ολύμπου ή βότανο των θεών (Sideritis scαrdicα). Είναι το πιο φημισμένο και καλύτερο ποιοτικά. Αυτοφύτεαι σε βραχώδη εδάφη της υποαλπικής ζώνης του Ολύμπου, Κίσαβου και Πηλίου.
4. Τσάι του Παρνασσού ή τσάι του βελουχιού (Sideritis rαeseri Boiss & Heldr.). Αυτοφύεται στον Παρνασσό, Τυμφρηστό (Βελούχι) και σε άλλα βουνά της Αιτωλίας, Δωρίδας και Φθιώτιδας.
5. Τσάι της Κρήτης (Sideritis syriαcα L.) γνωστό ως Μαλοτήρα. Το όνομα μαλοτήρα προέρχεται από τις Ιταλικές λέξεις male (αρρώστια) και tirare (σύρω), επειδή στην ενετοκρατούμενη Κρήτη το θεωρούσαν πανάκεια για τα κρυολογήματα και τις παθήσεις του αναπνευστικού. Αυτοφύεται στα ψηλά βουνά της Κρήτης και κυρίως στα Λευκά Όρη και τον Ψηλορείτη, σε ύψος 1300-2000 μέτρα.

6. Τσάι της Εύβοιας (Sideritis euboea Heldr.) ή τσάι απ' το Δέλφι. Αυτοφύεται άφθονο στο βουνό Δίρφυ σε υψόμετρο 1000-1500μ. (Διάσελο Δίρφυς, Σκοτεινή, Σέτα, Στρόπωνες, Μετόχι κ.λπ.). Επίσης υπάρχει στο Ξεροβούνι Εύβοιας, σε υψόμετρο 1400μ.

Τσάι του βουνού “Ολύμπου”

Βοτανική Περιγραφή

Ανήκει στην οικογένεια των χειλανθών (Lαmiαceαe) και στο γένος Sideritis, το οποίο περιλαμβάνει περίπου 10 είδη. Το Ελληνικό τσάι του βουνού είναι μονοετείς ή πολυετείς πόες αποξυλωμένες στη βάση και τριχωτές. Συνήθως είναι πολύ αρωματικές λόγω του περιεχομένου αιθέριου ελαίου. Τα φύλλα είναι οδοντωτά και τα άνθη είναι λευκά ή κίτρινα και συνήθως σχηματίζουν στάχυ. Ο κάλυκας είναι κωνοειδής με 10 νευρώσεις και 5 οδόντες διαταγμένους σε δύο χείλη. Το επάνω χείλος αποτελείται από δύο συμφυή πέταλα, ενώ το κάτω καταλήγει σε τρεις λοβούς, από τους οποίους ο μεσαίος είναι ο μεγαλύτερος. Οι στήμονες είναι τέσσερις και οι μπροστινοί δύο είναι επιμηκέστεροι από τους άλλους δύο. Ο στύλος καταλήγει σε δύο άνισα στίγματα. Η ωοθήκη είναι δίχωρη, ενώ με ψευδή διαφράγματα γίνεται τετράχωρη. Οι καρποί είναι τέσσερα κάρυα που περικλείουν από ένα σπέρμα.

Τσάι του βουνού “Παρνασσού”

Ιστορία

Στην Ελλάδα είναι γνωστό από την αρχαιότητα και αναφέρεται από τον Θεόφραστο (372-287 π.Χ.) και τον Διοσκουρίδη (10 μ.Χ. αιώνα). Ο Διοσκουρίδης περιγράφει τρεις Σιδερίτες, από τους οποίες όμως οι δύο δεν έχουν σχέση με το γένος siderites spp.

Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε ως τονωτικό λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε σίδηρο.

Ο Λινναίος ήταν ο πρώτος που περιέγραψε τους σιδερίτες ενώ οι Webb και Berthelot το 1836 υποστήριξαν ότι αποτελούσαν ένα ξεχωριστό γένος, το οποίο ονόμασαν Leucophae. Ο Bentham το 1948 θεώρησε ότι αποτελούν μια Section του γένους Sideritis και τους ονόμασε Marrubiastrum (Mendoza-Hener 1977) και ο Bolle επανέφερε την κατά Λινναίον κατάταξη. Τέλος ο Mendoza-Hener πρότεινε ότι οι σιδερίτες μπορούν να διακριθούν σε δύο υπογένη, Sideritis και Marrubiastrum στα οποία μπορούν να καταταχθούν τα διάφορα είδη που απαντώνται στις παραμεσόγειες περιοχές και στα Κανάρια νησιά αντίστοιχα.

Γενικά στην αρχαιότητα το όνομα σιδερίτης αναφερόταν σε διάφορα φυτά, που θεωρείτο ότι είχαν την ικανότητα να επουλώνουν τις σοβαρές πληγές από σιδερένια αντικείμενα, όπως τα βέλη ή τα ξίφη κ.λπ. Κατ' άλλους ο πρώτος σιδερίτης του Διοσκουρίδη πήρε το όνομά του από τα δόντια του κάλυκα του άνθους, που μοιάζουν με αιχμή λόγχης. O Διοσκουρίδης το χρησιμοποιούσε ως θεραπευτικό των πληγών.

Τσάι του βουνού “Κρήτης”

Φαρμακολογικές Ιδιότητες

Μια σειρά μελετών έχουν διεξαχθεί κατά καιρούς τόσο σε εκχυλίσματα του γένους Sideritis όσο και σε χημικές ενώσεις που απομονώθηκαν από αυτά για να εκτιμηθούν οι θεραπευτικές τους ιδιότητες. Οι σημαντικότερες φαρμακολογικές δράσεις του τσαγιού του βουνού είναι:

• Αντιμικροβιακή δράση. Η δράση κατά των βακτηρίων, των ιών και των ζυμών είναι σημαντική. Η δράση αυτή οφείλεται κυρίως στα αιθέρια έλαια του φυτού που περιέχουν μονοτερπενικούς υδρογονάνθρακες. Από τα φυτά που μελετήθηκαν πιο δραστικά ήταν αυτά με αιθέρια έλαια πλούσια σε απιπένιο και καρβακρόλη. Το είδος S. raeseri δεν περιέχει πολλά μονοτερπένια και γι’ αυτό ήταν αδρανές.
• Αντιφλεγμονώδης δράση. Υπάρχουν πολλές μελέτες πάνω στην αντιφλεγμονώδη δράση που εμφανίζουν τα εκχυλίσματα του γένους Sideritis. Αυτή οφείλεται κυρίως στις ομάδες των φλαβονοειδών, των τερπενίων και των λιπιδίων. Κατά των φλεγμονών δρουν και οι φυτοστερόλες, οι α- και β-αμιρίνες και τα διτερπένια.
• Αντιοξειδωτική δράση. Ο Sideritis εμφανίζει και έντονη αντιοξειδωτική δράση. Ειδικότερα τα εκχυλίσματα των φυτών με οξικό αιθυλεστέρα και με βουτανόλη. Η αντιοξειδωτική δράση οφείλεται στην ύπαρξη πολυφαινολικών ενώσεων οι οποίες έχουν την ικανότητα να μπλοκάρουν τις ελεύθερες ρίζες.

Λόγω της αντιοξειδωτικής δράσης και της αναγνωρισμένης σήμερα θετικής επίδρασής της στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, το τσάι του βουνού ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Η ενίσχυση αυτή μεγεθύνεται και από την αντιμικροβιακή και αντιφλεγμονώδη δράση του.

Η υψηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο βελτιώνει την ποιότητα και τις λειτουργίες του αίματος.

Τσάι του βουνού “Εύβοιας”

Βιβλιογραφία

1. Alcaraz M.J., Hoult J.R.: Effects of hypolaetin-8-gIucoside and related flavonoids on soy-bean lipoxygenase and snake venom phospholipidase Α2.: Arch lnt Pharmacodyn Ther, 1985 Ναv, 278:1, 4-12
2. Alcaraz M.J., Ferrandiz Μ.Ι. and Villar Α FIavonoid Inhibition of Soybean Lipoxygenase Pharmazie 41(1986) Η4 299-300
3. Alcaraz M.J., Jimenez M.J., Valverde S., Sanz J., Rabanal R.M.: Antiinflammatory com-pounds from Sideritis java/ambrensis n-hexane extract J Nat. Prod. να52, (5):1088-1091, Sept-Oct 1989
4. Barberan F.AT., Tomas F. and Ferreres F.: Isoscutellarein-7-0-[allosyl (1 & 2) GIucoside] from Sideritis leucantha J Nat. Prod. ναl48, (1):28-32, Jan-Feb 1985
5. Barberan Francisco ΑΤ., Manez Salvador and Villar Angel: Identification of Inflammatory agents from Sideritis Species Growing in Spain J. Nat. Prod. ναl 50, (2):313-4, Mar. Apr. 1987.
6. de las Herras Beatriz and Hoult J.R.S.: Non-Cytotoxic Inhibition of Macrophage Eico-sanoid Biosynthesis and Effects on Leukocyte Functions and Reactive Oxygen Species of Two ΝονθΙ Anti-Inflammatory Plant Diterpenoids P/anta Med. 60 (1994): 501-506
7. de las Herras Β., Vivas J.M., Villar Α.: Anti-inflammatory activity of Sideritis javalambren-sis extracts J ethnopharmacol41 (1994) 15-17
8. Diaz R.M., Garcia-Granados Α, Moreno Ε., Parra Α, Quevedo-Sarmiento J., Saenz de Bu-ruaga Α, and Saenz de Buruaga J.M.: Studies on the Relationship of Structure to Antimi-crobial Properties of Diterpenoid Compounds from Sideritis Planta Medica 1988
9. Ferrandiz Μ.Ι., Ramachandran Nair Ag. and Alcaraz M.J.: Inhibition of sheep platelet ara-chidonate metabolism flavonoids fron Spanish and Indian medicinal herbs Pharmazie 45(1990) Η3 206-208
10. Gergis V, et al: Antimicrobial Activity of essential oils from greek Sideritis species Pharma-zie, 1990 Jan
11. Huguet Ana Ι., Manez Salvador, and Alcaraz Maria Jose: Superoxide Scavenging Proper-ties of Flavonoids in a Non-Enzymatic System Ζ. Naturforsch. 45c, 19-21 (1990)
12. Καββαδά Δημ. Σ.: Εικονογραφημένο Βοτανικόν Φυτολογικόν Λεξικόν: Τόμος Η - Τεύχος 120 σελ. 3614-7
13. Navarro Α, de las Heras Β., Villar ΑΜ. Q: Andalusol, a diterpenoid with anti-inflamatiry ac-tivity from Sideritis foetens Clemen: Ζ. Naturforsch [C], 1997 Νov. 52: 11-12, 844-9
14. Palomino ο.Μ., Sollhubuer Μ., Carretero Ε. and Villar Α.: Isoscutellarein 7-glucosyl(1 & 2) xyloside from sixteen species of Sideritis: Phyrochemistry, νol 42, (1):101-102, 1996
15. Pang L., de las Heras Β. and Hoult J.R.S.: Α Novel Diterpenoid Labdane from Sideritis ja-valambrensis Inhbits Eicosanoid Generation from Stimulated Macrophages But Enhances Arachidonate Release Biochem Pharmac, ναl 51, pp 863-868, 1996
16. Polunin Ο. & Huxley Α.: Flowers of the Mediterranean 1967 Chatto and Windus London 159-160
17. Polunin Ο.: Flowers of Greece and the Balkans, a field guide. Oxford University Press 1980 391-2, ISBN Ο 19217626 9
18. Quer P.F.: Plantas Medicinales el Dioscorides Renovado, Editorial Labor, S.A. 1962: 661-3
19. Rios J. L., Manez S., Paya Μ. And Alcaraz Μ. J.: Antioxidant Activity of Flavonoids from Sideritis javalambrensis Phytochem ναl. 31 (6):1947-1950, 1992
20. Wellmann Μ.: Pedanii Dioscuridis Anazarbei de Materia Medica Libri Quinque, ναl ll,MCML νlll, Βerαlίnί apud Weidmannos
21. Venturella Ρ., Bellino Aur. And Marino Μ-L: Three acylated flavone glycosides from Sideti-tis Syriaca Phytochem ναl. 38(2) :527-530, 1995
22. Villar Α., Gasco Μ.Α. and Alcaraz M.J.: Anti-inflammatory and anti-ulcer properties of hy-polaetin-8-glucoside, a novel plant flavonoid J. Pharm. Pharmacol, 1984, 36: 820-823, 1984
23. Villar Α., Recio M.C., Rios J.L. and Zafra-Polo M.C.: Antimicrobial Activity of Essential Oils from Sideritis species Pharmazie 41(1986) Η4 198-199
24. Gonzalez-Burgos E., Carretero M.E., Gomez-Serranillos M.P., Sideritis spp.: Uses, chemi-cal composition and pharmacological activities A Review, Journal of Ethnopharmacology, 135 (2011) 209–225.
25. Ανάσης Ε., Τα φαρμακευτικά βότανα της Ελλάδας: ονομασία, ιστορία, βοτανικοί χαρακτήρες, χρησιμότητες, φαρμακευτικές ιδιότητες, καλλιέργεια. Μακρής, 1976.
26. Θανασούλια Β., Σιατής Ν., Περί βοτάνων: πλήρης οδηγός βοτάνων, μορφολογία, ιδιότητες, τρόποι χρήσης. Αγγελάκη, 2008.
27. Barber J., Ortega J.F., Guerra A.S., Turner K.G., and Jansene R.K,, Origin of Macaro-nesian Sideritis L. (Lamioideae: Lamiaceae) inferred from nuclear and chloroplast se-quence datasets, Molecular Phylogenetics and Evolution 23 (2002) 293–306.
28. Koedama A., Volatile Oil Composition of Greek Mountain Tea (Sideritis spp.), J. Sci. FoodAgric., 36 (1986) 681-684.
29. Charami M.T., Lazari D., Karioti A., Skaltsa H., Hadjipavlou-Litina D., and Souleles C., Antioxidant and Antiinflammatory Activities of Sideritis perfoliata subsp. Perfoliata (Lami-aceae), Phytother. Res. 22 (2008) 450–454.
30. N. Aligiannis, E. Kalpoutzakis, I. B. Chinou, and S. Mitakou, E. Gikas and A. Tsarbopou-los, Composition and Antimicrobial Activity of the Essential Oils of Five Taxa of Sideritis from Greece J. Agric. Food Chem., 49 (2001) 811-815.
31. Τodorova M, Trendafilova A. Sideritis scardica Griseb., an endemic species of Balkan peninsula: Traditional uses, cultivation, chemical composition, biological activity. J. Eth-nopharmacol. 2014;152: 256-265.
32. Petreska J, Stefkov G, Kulevanova S, et al. Phenolic compounds of mountain tea from the Balkans: LC/DAD/ESI/MS Profile and Content. Nat. Prod. Commun. 2011;6(1): 21-30.
33. Gabrieli CN, Kefalas PG, Kokkalou EL. Antioxidant activity of flavonoids from Sideritis raeseri. J. Ethnopharmacol. 2005;96: 423-428.
34. Danesi F, Saha S, Kroon PA, et al. Bioactive-rich Sideritis scardica tea (mountain tea) is as potent as Camellia sinensis tea at inducing cellular antioxidant defences and preventing oxidative stress. J. Sci. Food Agric. 2013;93: 3558-3564.
35. Aligiannis N, Kalpoutzakis E, Chinou IB, et al. Composition and antimicrobial activity of the essential oils of five taxa of Sideritis from Greece. J. Agric. Food Chem. 2001;49(2): 811–815.
36. Tadić VM, Djordjević S, Arsić I, et al. Anti-inflammatory and antimicrobial activity of Sider-itis scardica extracts. Planta Med. 2007;73(9): 98.
37. Tadić VM, Jeremić I, Dobrić S, et al. Anti-inflammatory, gastroprotective and cytotoxic effects of Sideritis scardica extracts. Planta Med. 2012;78: 415-427.
38. Đorđević S, Blagojević S, Sekulović D, et al. The analysis of mineral content in active components and the preparation of phytopreparations for anemia prevention. Arh. Farm. 1993;43: 225–231.
39. Jasenka Piljac Zegarac, PhD. Greek Mountain Tea (Sideritis L.): Functional Components and Biological Activity
40. Danesi F, Saha S, Kroon PA, et al. Bioactive-rich Sideritis scardica tea (mountain tea) is as potent as Camellia sinensis tea at inducing cellular antioxidant defences and preventing oxidative stress. J. Sci. Food Agric. 2013;93: 3558-3564.
41. B Feistel, B Walbroel, J Pahnke. Extract preparation from Sideritis scardica enhances memorizing skills of mice in Morris water maze.